De film
Chili anno 1973. De kloof tussen rijk en arm leidt tot grote spanningen.
De dagen van president Salvador Allende lijken geteld. Het rijke bourgeois
zoontje Gonzalo maakt op school kennis met de straatarme Pedro. De wereld van
verschil wordt pakkend in beeld gebracht. We krijgen en schitterende analyse
van de Chileense tijdsgeest van begin jaren '70. Het land balanceert op de rand
van een burgeroorlog. Het contrast, ook het politieke wordt aangrijpend in
beeld gezet, zonder emotioneel te worden. Net zoals in Salvador Allende toont
Andres Wood ons aan dat een vreedzaam samenleven van rijk en arm in het Chili
van de jaren zeventig een utopie was. Machuca drijft ons mee in een fijn
scenario, met knappe acting van de twee jongens. Knappe vondst in de film is het
gebruik van de microkosmos van school en gezin als metafoor voor de
maatschappelijke context. Machuca is beklijvende wereldcinema over de zwartste
bladzijden uit de Chileense geschiedenis.
Door deze film te kijken wil ik een antwoord krijgen op
volgende vragen:
·
hoe was het om in die tijd te leven in Chili?
·
wat is nu juist het verschil tussen communisme –
kapitalisme – socialisme - … ?
De regisseur
Machuca is een film van Andrès
Wood. Hij is een Chileense filmregisseur. In zijn film heeft hij een kritische
kijk op de Chileense samenleving. Volgens sommige bronnen zou de film Machuca,
autobiografische trekken hebben. Wood zou zijn eigen ervaringen van zijn jeugd
verwerkt hebben in de film.
Achtergrondinformatie
Chili in de 19de eeuw
Na de eerste wereldoorlog
regeerden verschillende politieke partijen het land. Er werd geprobeerd om
sociale hervormingen door te voeren. In 1973 greep generaal Augusto Pinochet de
macht. Tijdens deze staatsgreep werden duizenden mensen gedood, ook de president
Salvador Allende.
Augusto Pinochet was een
dictator. Hij liet iedereen die tegen hem was opsluiten of vermoorden. Hij was
president tot 1988, daarna werden er vrije verkiezingen gehouden. In 1990 trad
de nieuwe president aan en werd er stap voor stap gebouwd naar een democratisch
bestuur.
Salvador Allende
Salvador Allende werd geboren op 26 juli 1908 in Valparaiso.
In 1933 richtte hij de Socialistische Partij op. In 1937 werd hij
parlementslid. Later was hij minister van Gezondheid in de regering van Pedro
Aguirre Cerda. In 1945 werd hij senator en van 1965 tot 1969 was het president van de Senaat.
Allende stond aan het hoofd van een coalitie van socialisten
en communisten. Pas in 1970 boekte hij echt succes, omdat hij een
samenwerkingsverband van linkse groeperingen aanvoerde. Op 4 september 1970 won
hij de presidentsverkiezingen, maar de partij had geen absolute meerderheid.
Hij werd door de steun van de christen-democraten toch aangesteld als
president, op voorwaarde dat Chili een democratie werd.
Hij was de eerste socialist in Latijns-Amerika die via
verkiezingen een staatshoofd werd.
Salvador Allende wilden van Chili een socialistische
maatschappij maken. In 1973 kwam er een einde aan zijn regeerperiode door een
staatsgreep van Augusto Pinochet. Uit onderzoek is gebleken dat Salvador
Allende zelfmoord pleegde.
Augusto Pinochet
Augusto Pinochet werd in 1971 door de president Salvador
Allenda tot bevelhebber van het leger benoemd. In augustus 1973 werd hij
tijdens een ernstige economische crisis opperbevelhebber van het leger. Op 11
september 1973 maakte Pinochet met een bloedige staatsgreep een einde aan
Allendes socialistische regering.
Op 1 juli 1974 werd Pinochet president van Chili.
Tegenstanders werden gedood, verdwenen of werden gevangen gezet.
In 1977 veroordeelde de mensenrechtencommissie van de
Verenigde Naties het bewind van Pinochet vanwege het martelen van gevangenen.
Op 11 september 1980 werd via volksstemmen een nieuwe
grondwet aangenomen. In deze grondwet stond dat de regering van Pinochet tot
1989 aan de macht mocht blijven. Chili werd een dictatuur en Pinochet was de
leider.
In 1986 werd er een aanslag gepleegd op Pinochet, maar deze
mislukte. Hierdoor werden de maatregelen tegen de vijand nog strenger.
In 1989 werd er een nieuwe president verkozen van
democratische verkiezingen.
In 1998 verbleef Pinochet in een ziekenhuis in Londen. Daar
werd hij aangehouden door de Britse politie. Hij werd beschuldigd van moord,terrorisme,massamoord,
marteling van en het laten verdwijnen van meer dan zeventig Spaanse burgers
tijdens de regeerperiode.
Door de arrestatie ontstonden er protesten en demonstraties
van aanhangers van Pinochet. Deze protesten kwamen er vooral omdat er een mogelijkheid
was da Pinochet in Spanje berecht zou worden.
In 2002 keerde Pinochet toch terug naar Chili, omdat hij te
ziek was om nog een rechtzaak te beginnen. Er werd beslist dat Pinochet
geestelijk niet is staat was tot een proces.
Augusto Pinochet overleed op 91 jarige leeftijd in het
militaire ziekenhuis in de Chileense hoofdstad Santiago.
Socialisme
Socialisme is een politieke stroming die de welvaart over
iedereen wil verdelen. De basis van het socialisme is een maatschappij zonder
klassen, waarin de productie en productiemiddelen in handen van de staat zijn
en waar de opbrengst van productie verdeelt wordt.
Er zijn verschillende stromingen binnen het socialisme: het
collectivisme, het anarchisme, het communisme, … .
Capitalism is the exploitation of man by man. Yes? Well
socialism is exactly the reverse.
(Len Deighton)
Marxisme
Het marxisme is gebaseerd op het denken van Karl Marx.
Volgens het marxisme is de ontwikkeling van het kapitalisme een proces dat
onvermijdelijk leidt tot de ineenstorting van de economie en maatschappelijke
orde.
Het marxisme komt voor uit het socialisme
Karl Marx: een groot man die alles voorzien
had, behalve het marxisme.
(André Frossard)
Communisme
Communisme is een maatschappelijk stelsel waarin de
productiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn van de staatsburgers.
Karl Marx was een van de grondleggers van het communisme.
Hij was een filosoof en dacht veel na over de komst van de fabrieken. Er was
een groot verschil tussen arm en rijk. Dat vond Marx oneerlijk.
In het ‘Communistisch Manifest’ van 1848 stelt Marx dat
alleen de afschaffing van het privébezit een gelijke maatschappij tot stand kan
brengen. Hij wil het kapitalisme omver werpen en een klasseloze maatschappij
die vrij is van sociale onrechtvaardigheid en egoïsme.
In West-Europa werd er een verzwakte vorm van het communisme
toegepast. In Rusland ontwikkelde Lenin een nog strijdvaardigere visie. In 1917
was Rusland het eerst land waar communisme werd toegepast. Er kwam een
dictatuur waardoor enkele communisme niet verboden werd. Er was maar een
probleem, Lenin wou de macht zelf behouden.
Jozef Stalin was de opvolger van Lenin. Stalin voerde
hetzelfde bewind. De arbeiders hadden het helemaal niet beter dan voor het
communisme. Iedereen die kritiek had op Stalin werd vermoord of weggevoerd. Dit
zorgde voor vele doden.
Na de tweede wereldoorlog volgden ook China en Cuba.
Eind jaren 80 werd het communisme in de meeste landen
opgegeven.
"Communism is for us not a state of affairs which is to
be established, an ideal to which reality [will] have to adjust itself. We call
communism the real movement which abolishes the present state of things. The
conditions of this movement result from the premises now in existence."
(Karl Marx)
Kapitalisme
Kapitalisme is een economisch systeem waarin bedrijven en
productiemiddelen in particuliere handen zijn en winst maken voorop staat.
Het systeem is gebaseerd op de vrijemarkteconomie. We vinden
vier kenmerken terug in het kapitalisme:
·
het individu: de maatschappij is een
samenstelling van individuen. Ze kiezen hoe ze geld verdienen en hoe ze het
verdiende geld besteden;
·
het marktmechanisme: samenkomst van vraag en
aanbod;
·
de productie door ondernemingen;
·
de mentaliteit: het doel is winst maken. Enkel
ook voor kwantiteit;
Door de industrialisatie werd industrie de belangrijkste
bron van inkomen. Hierdoor verhuisden de mensen van het platteland naar de
stad.
In de negentiende eeuw werd het kapitalisme het meeste
benaderd in West-Europa en de Verenigde Staten. In die tijd ontstonden ook
opvattingen die zich afzetten tegen het kapitalisme. Bijvoorbeeld het
socialisme.
Kapitalisme is het verbazingwekkende geloof dat
de meest ondeugende mensen de meest ondeugende dingen zullen doen ten behoeve
van wat het beste is voor iedereen.
( J.M. Keynes)
Chili:
nu?
In 1990 keerde de democratie
terug in Chili. Het land wordt sinds de overgang bestuurd door de Concertación
de Partidos por la Democracia. Dit is een centrumlinkse coalitie van vier
partijen.
In 2006 werd de eerste
vrouwelijke president verkozen. Michelle Bahcelet, lid van de Socialistische
Partij van Chili.
Samenvatting
van de film
De film speelt zich af in Chili
en begint in 1973. Een van de hoofdpersonages is Gonzale Infante. Hij is elf
jaar en woont in de rijkere wijken van Santiago. Gonzale ziet zijn vader niet
zo vaak. Zijn moeder heeft een affaire met de rijkere Roberto. Roberto bezorgt
hen exlusieve voeding en dure spullen, zoals bijvoorbeeld eerste edities van boeken.
Gonzale moet vaak mee naar Roberto.
In 1973 is Salvador Allende de
president van Chili. Hij is een socialist en heeft erg marxistische ideeën. De
rijkere burgers van Chili zijn het niet eens met zijn beleid, omdat ze bang
zijn dat ze hun rijkdom gaan verliezen.
Gonzale gaan naar het
Sint-Georges College. Dit is een school voor de rijken. Pater McEnroe is het
hoofd van de school. Hij beslist om de school ook open te stellen voor de armen.
Hij wil de rijken en armen met elkaar verenigen. Pater McEnroe wil gelijkheid
voor iedereen ongeacht afkomst,rijkdom, ... In de film zegt hij ‘Het kan me
niet schelen wie je bent of waar je bent geboren. Hier zal je respect tonen.’
Door de openstelling van de
school komt Gonzola Infante in contact met Pedro Machuca. Pedro is een jongen
uit de armere buurt. De kennismaking verloopt minder vlot, maar tijdens een ruzie
op de speelplaats neemt Gonzola het op voor Machuca. Dit is het begin van een
mooie vriendschap. Vanaf dat moment zijn Gonzale en Machuca onafscheidelijk. Ze
leren elkaars familie kennen en daardoor komt Gonzale ook in contact met
Silvana, de nicht van Machuca. Ze doen alles samen en maken veel plezier.
Ze leren elkaar waarderen en de
kinderen vinden het niet erg dat ze niet dezelfde afkomst hebben. Rijk of arm
maakt voor hen geen verschil.
Toch is de kloof duidelijk
zichtbaar. In de film wordt dit ook heel erg duidelijk in een bepaalde scène. De vader van Machuca is een alcoholist en is zelden thuis. Wanneer hij
thuis komt en hij treft Gonzale daar aan confronteert hij de jongens met hun
vriendschap. Volgens de vader kunnen ze nooit vrienden blijven, want Machuca
zal eindigen als wc-jongen terwijl Gonzale directeur zal worden van een
bedrijf. De vriendschap is gedoemd om te mislukken.
In de film is te zien hoe de economische toestand steeds slechter wordt. Wanneer er voedselblikken worden uitgedeeld, staan de rijken vanvoor en de armen vanachter. Dit maakt dat de rijken veel meer kan hebben op een voedselblik, voor de armen is het afwachten of ze nog is krijgen.
In de film is te zien hoe de economische toestand steeds slechter wordt. Wanneer er voedselblikken worden uitgedeeld, staan de rijken vanvoor en de armen vanachter. Dit maakt dat de rijken veel meer kan hebben op een voedselblik, voor de armen is het afwachten of ze nog is krijgen.
Wanneer Pinochet een staatsgreep
pleegt, is dit ook onmiddellijk merkbaar in de school. De leiding van de school
ontnomen van Pater McEnroe en doorgegeven aan het leger.
De armen zijn het niet eens met
het nieuwe regime en dit wordt duidelijk door de protesten die ze houden. De
rijken houden op hun buurt ook demonstraties om de armen te verdrijven. Ze
vinden dat ze recht hebben op hun rijkdom en ze willen deze niet delen.
Door een woordwisseling hebben
Machuca en Gonzale ruzie gekregen. Gonzale wil Machuca gaan bezoeken, maar hij
komt voor een onaangename verrassing te staan. Wanneer hij de wijk binnenkomt
treft hij er soldaten aan. Ze sleuren de mensen uit hun huizen. Protest wordt
afgestraft met geweld. Ook de vader van Silvana ontkomt niet aan het geweld.
Silvana wil het opnemen voor haar vader, maar wordt voor de ogen van Machuca en
Gonzale doodgeschoten. Machuca kijk nog een laatste keer om en springt dan op
zijn fiets en vlucht weg.
Daarna volgt de aftiteling.
Weetje
Het sociale project op de school
van Gonzalo is geïnspireerd op een project dat daadwerkelijk plaatsvond op
Saint George’s College: een katholieke particuliere school in Santiago waar
Wood zelf in 1983 zijn eindexamen deed. In 1973 leidde Pater Whelan op die
school een aantal sociale experimenten, gebaseerd bevrijdingstheologie, tot
verontwaardiging van een groot aantal welgestelde ouders van de leerlingen. Een
van deze projecten (het toelaten van enkele beursleerlingen uit de arme wijken)
wordt beschreven in de film.
Bronnen
Encarta, Winkler Prins, Communisme.
Encarta, Winkler Prins, Kapitalisme
Encarta, Winkler Prins, Salvador Allende
Encarta, Winkler Prins, Augusto Pinochet
Encarta, Winkler Prins, Socialisme
Encarta, Winkler Prins, Marxisme
Encarte, Winkler Prins, Chili
Het communisme, internet, School TV, (http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157332/geschiedenis/item/2838955/het-communisme/)
Andrès Wood, internet, Wikipedia, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9s_Wood)
